احكام روزه مسافر، مبطلات و كفاره
خراسان - مورخ پنجشنبه
1394/03/28 شماره انتشار 18998
نويسنده: گروه انديشه info@khorasannews.com
حجت الاسلام والمسلمين فلاح زاده، پيش از اين احكام برخي مسائل روزه را مطابق با فتاواي حضرت آيت ا...خامنه اي، رهبر معظم انقلاب اسلامي، بيان كرده است كه به مناسبت آغاز ماه مبارك رمضان برخي از اين سؤال ها و پاسخ ها، به نقل از پايگاه دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در پي مي آيد.
حكم نماز و روزه راننده داخل شهري يا آژانس يا بين شهري كه مسافتي را بايد بروند كه كمتر از چهار فرسخ است، ولي گاهي مسافري را سوار مي كنند كه به مسافتي بيشتر از چهار فرسخ مي روند، چيست؟
راننده درون شهري و اتوبوس واحد، شغلشان مسافرت نيست و نمازشان هم در سفر شكسته است. اما اگر اين راننده تاكسي گاهي مسافر براي بيرون شهر به او مي خورد و بايد مسافت شرعي را طي كند و اين گه گاه به قدري است كه بين اين مسافرت هاي برون شهري ده روز فاصله نمي شود، مثلاً هفته اي يكي دو بار مسافر به او مي خورد و يك مسافت شرعي را مي رود، خب ايشان كثيرالسفر مي شود و در مسافرت هاي كاري كه مسافر مي برد، نمازش كامل است و روزه اش هم صحيح است. همين شخص اگر مسافرت هايش زياد نيست و گاهي وقت ها (بيشتر از ده روز يكبار) ممكن است مسافري براي بيرون شهر و مسافت شرعي ببرد، ايشان كثيرالسفر نيست و در همين مسافرت ها و سفرهاي ديگر بايد نمازش را شكسته بخواند و روزه اش هم صحيح نيست.
حكم تبعيت زن و فرزند در وطن
فاصله وطن همسر بنده تا وطن من بيشتر از مسافت شرعي است و محل كار و سكونت ما حدوداً ۳۰۰ كيلومتر با وطن اصلي فاصله دارد؛ نماز و روزه همسر بنده در وطن من چگونه است؟
سؤال اين است كه همسر ايشان وقتي به وطن شوهر مي آيد، نمازش كامل است يا نه؟ اگر همسر شما اهل وطن شما نيست يعني آنجا زادگاهش نبوده است، آنجا زندگي نمي كرده و اهل جاي ديگري است، وقتي با شما به وطن شما مي آيد، آنجا تابع نيست، يعني نمازش شكسته است، روزه اش هم صحيح نيست، مگر اينكه تصميم داشته باشد حداقل ۱۰ روز در آنجا بماند.
مدت ۱۲ سال است كه به خاطر شغلم از قم به كاشان منتقل شده ام و روزانه مسافت ۲۷ كيلومتر را از منزل تا محل كارم طي مي كنم. در بعضي مواقع به عنوان مأموريت به استان هاي كشور هم عزيمت مي كنم و تمامي نمازها و روزه هايي كه در كاشان و مأموريت به جا مي آورم كامل است. كاشان را نيز به عنوان وطن انتخاب نكرده ام. لطفاً حكم نماز و روزه من و همسرم را تشريح فرماييد؟
شما براي كار تشريف برديد كاشان و در ۲۷ كيلومتري كاشان هم كار مي كنيد. پس كثيرالسفر هستيد به خاطر كارتان و نمازتان در كاشان و در محل كار و در سفرهاي كاري و سفرهاي مأموريتي كامل است. لازم نيست كه براي كار هميشه به يك جا برويد و يك راه را طي كنيد؛ اگر راه عوض شد و براي مأموريت به جاي ديگري رفتيد، ولي كثيرالسفر بوديد، نمازتان در سفرهاي كاري كامل است و روزه شما هم صحيح است. اما در سفرهاي شخصي كه مي رويد، نمازتان شكسته است و روزه شما هم صحيح نيست.
اگر خانم شما خانه دار باشد يا در شهر كاشان شاغل باشد و مسافرت نرود، كثيرالسفر نيست و بايد نماز را شكسته بخواند، مگر اينكه قصد ۱۰ روزه داشته باشد؛ يعني بخواهد حداقل ۱۰ روز در كاشان بماند. يعني هر بار كه مي رود و برمي گردد كاشان اگر مي داند ۱۰ روز يا بيشتر مي ماند، نمازش كامل است. اگر نمي داند يا مي داند مي خواهد كمتر از ۱۰ روز بماند، نمازش شكسته است و روزه اش هم صحيح نيست.
حد مسافت شرعي را دقيقاً توضيح دهيد؟ آيا رفت و آمد به شهرهايي مانند شهريار، پاكدشت و ورامين نسبت به تهران مسافت شرعي محسوب مي شود؟ حكم نماز و روزه دانشجويان در سفر از نظر آيت ا... خامنه اي چگونه است؟
مسافت شرعي در رفت و برگشت جمعاً ۴۵ كيلومتر است كه مي شود حدود هشت فرسخ شرعي. يعني اگر فردي 22.5 كيلومتر راه را طي كند و همين مقدار هم برگردد، يا اينكه اگر در يك مسافرت طولاني است، از جايي كه راه مي افتد (يعني آخرين خانه شهر مبدأ) تا اولين خانه شهر مقصد ۴۵ كيلومتر باشد، اين مي شود سفر امتدادي؛ در اين حالت او در بين راه مسافر است و در مقصد هم همچنين است.
اگر او كمتر از ۱۰ روز در مقصد مي ماند، نمازش شكسته است و روزه اش هم صحيح نيست، اما اگر مي خواهد ۱۰ روز بماند، نمازش در مقصد كامل است. (براي توضيح بيشتر به رساله آموزشي يك مراجعه شود.)
اينكه مي گوييد پاكدشت، ورامين و ... اينها ديگر مصداقي است؛ هر كدام از اينها كه فاصله اش به اندازه مسافت شرعي بود، يعني فاصله آخرين خانه تهران تا اولين خانه مقصدتان به اندازه مسافت شرعي بود، در اين صورت شما مسافر هستيد و اگر اين مسافت، كمتر از مسافت شرعي بود، شما مسافر نيستيد.
طبق نظر حضرت آقا اگر كسي كثيرالسفر باشد، يعني براي كارش مسافرت هاي زيادي مي كند كه بين سفرها معمولاً ۱۰ روز فاصله نمي شود و اين سفرها هم سفرهاي كاري است، ايشان بايد نمازها را تمام بخواند.
شخصي كه كثيرالسفر است، اما براي كار يا تحصيل مسافرت نمي كند؛ مثلاً براي زيارت يا تفريح به مسافرت مي رود، مثلاً هر هفته پنجشنبه جمعه ها به سفر تفريحي مي رود، در اين صورت او بايد در اين سفرها نماز را شكسته بخواند.
اما كسي كه كثيرالسفر است و سفرش براي تحصيل است؛ يعني دانشجو است و محل تحصيلش شهر ديگري است و هر هفته مي رود و برمي گردد (در كمتر از ده روز يك سفر دارد) يا هر روز مي رود و برمي گردد، او كثيرالسفر است ولي براي شغل نيست، حضرت آقا در اين مسئله احتياط كرده اند و فرموده اند چنين شخصي بايد احتياط كند، يعني نماز را هم كامل بخواند هم شكسته. البته حضرت آقا فرموده اند كه در اين مسئله مي تواند به فتواي مرجع تقليد ديگري عمل كند.
خلاصه اي از احكام نماز و روزه مسافر
مسئله اول: مسافرت اگر به قدر مسافت شرعي باشد و شخص كثيرالسفر، مسافرتش براي شغل نباشد و اين مسافرت هم حداقل ۴ فرسخ شرعي يعني 22.5 كيلومتر است و 22.5 كيلومتر هم مي خواهد [برگردد]، در اين سفرها نمازهاي چهار ركعتي شكسته است و بايد به صورت دو ركعتي خوانده شود و روزه اين مسافر هم صحيح نيست.
مسئله دوم: كساني كه سفر كردن جزئي از شغلشان است و كثيرالسفر هستند، يعني براي شغلشان مسافرت هاي زيادي مي روند كه معمولاً بين سفرها كمتر از ۱۰ روز فاصله است، اين افراد بايد در سفرهاي كاري -و نه سفرهاي شخصي- نماز را كامل بخوانند و روزه شان هم صحيح است.
مسئله سوم: كسي كه به مسافرت شخصي مي رود، در آن روزي كه به مسافرت مي رود، اگر قبل از ظهر برود، يا در هنگام ظهر در بين راه باشد يا در جايي باشد كه وطنش نيست و ۱۰ روز هم نمي خواهد در آنجا بماند، روزه آن روزش صحيح نيست، اما اگر بعدازظهر حركت كند، روزه آن روزش صحيح است.
مسئله چهارم: وقتي كه شخص از سفر برمي گردد، اگر در هنگام اذان ظهر در راه باشد، روزه آن روزش صحيح نيست، اگر قبل از اذان ظهر ولو يك دقيقه قبل از اذان به وطنش يا جايي كه مي خواهد ۱۰ روز در آنجا بماند برسد، روزه آن روزش صحيح است. اما اگر او در هنگام اذان ظهر حتي ۵۰۰ متر با وطنش فاصله داشته باشد، روزه آن روزش صحيح نيست.
مسئله پنجم: كسي كه كثيرالسفر است يعني شغلش مسافرت است و زياد به مسافرت مي رود، در سفرهاي شخصي بايد نماز را شكسته بخواند و خانواده اش كه با او سفر مي كنند و شغلشان مسافرت نيست، بايد نماز را شكسته بخوانند، مگر اينكه قصد اقامت ۱۰ روزه كنند. مثلاً اگر فرد شاغل سه روز در هفته را در شهر ديگري كار مي كند و خانواده اش هم با او مي آيند ولي خانواده اش آنجا شغلي ندارند، خانواده او بايد نماز را شكسته بخوانند و تبعيت در اينجا معنا ندارد.
مسئله ششم: تبعيت زن و فرزند از سرپرست خانواده در صورتي است كه آنها به صورت مستقل تصميم نمي گيرند و آن هم در جايي است كه بنا دارند بمانند يا بنا دارند زندگي كنند. اما جايي كه مثلاً وطن شوهر بوده و الان هم هست و الان آنجا زندگي نمي كنند، زماني كه به وطن شوهر مسافرت مي روند، اگر وطن زن و بچه ها آنجا نباشد، يعني خانم آنجا زندگي نكرده است و بچه ها آنجا به دنيا نيامده اند و اصلاً آنجا با هم زندگي نكرده اند، زن و فرزند تابع شوهر نيستند و اگر قصد ۱۰ روز نكنند نمازشان شكسته است و روزه شان هم صحيح نيست.
روزه زن باردار و شيرده
زن باردار يا زني كه شير مي دهد و نمي تواند روزه بگيرد، اگر قضاي روزه ها را تا ماه رمضان سال بعد بگيرد بايد كفاره هم بدهد؟ مقدارش چقدر است؟
اگر قضاي روزه را به جا آورد ديگر كفاره واجب نيست، ولي اگر روزه براي خودش ضرر ندارد و براي طفلش يا جنين ضرر دارد، احتياط واجب اين است كه يك مد طعام هم بپردازد.
آيا بر زن باردار روزه واجب است؟
اگر روزه براي خودش يا جنينش ضرر نداشته باشد واجب است. اما اگر براي خودش يا جنينش ضرر دارد روزه واجب نيست. ضرر را هم يا خودش تشخيص مي دهد يا به پزشك متخصص مورد اطمينان مراجعه مي كند. ولي اگر بتواند به طور متناوب يك روز در ميان يا دو روز در ميان روزه بگيرد بايد اين گونه عمل كند.
البته بايد در نظر داشت كه روزه يك فريضه و واجب الهي است و به طور طبيعي سختي دارد. معمولاً كسي كه روزه مي گيرد تشنه و گرسنه مي شود و مثل روزهاي ديگر نيست. بنابراين به بهانه گرسنگي، تشنگي و ضعف در اين حد كسي نمي تواند روزه خواري كند. اما اگر ضعف شديد باشد به حدي كه غيرقابل تحمل است يا مشقت دارد يا اصلاً روزه برايش ضرر دارد، حالا يا بيماري دارد كه اگر روزه بگيرد، اين بيماري شدت مي گيرد يا دردش شديدتر مي شود يا بيماري طول مي كشد و دير خوب مي شود يا اينكه بيماري رو به بهبودي است و عود مي كند، در اين فرض ها روزه واجب نيست و بعداً كه خوب شد بايد قضاي روزه ها را به جا بياورد. در صورتي كه تا ماه رمضان سال بعد خوب شود و بتواند، بايد قضاي روزه ها را به جا آورد، اما اگر اين بيماري ادامه پيدا كرد تا ماه رمضان سال بعد، ديگر قضاي روزه ساقط است و فقط كفاره يك مد يعني ۷۵۰ گرم طعام را بايد بپردازد.
مسائل متفرقه
با توجه به حساسيت هاي فصلي آيا فرو بردن خلط موجب بطلان روزه مي شود؟
اگر خلط به فضاي دهان نيايد روزه باطل نيست، اما اگر وارد فضاي دهان شود، نبايد عمداً آن را فرو ببرد و در اين صورت اگر خلط را فرو برد روزه اش باطل است. اما اگر خلط بي اختيار فرو برود روزه اش باطل نيست.
آيا براي كسي كه تا آخر عمر نمي تواند به دليل بيماري روزه بگيرد، كفاره واجب است؟
اگر واقعاً به دليل بيماري نمي تواند روزه بگيرد، بايد براي هر روز يك مد طعام يعني ۷۵۰ گرم آرد يا نان يا برنج يا گندم يا جو يا خرما به فقير بپردازد و در اين صورت قضاي روزه ساقط است.
اينكه مي گويند اگر روزه براي روزه دار غيرقابل تحمل باشد مجاز است روزه خود را افطار كند، در چه حدي است؟ يك فرد اگر تحمل و ظرفيتش كم باشد، يعني خوشگذران باشد و از اين بابت نتواند روزه بگيرد، آيا روزه بر او واجب است؟
روزه به هر حال ضعف و تشنگي را به دنبال دارد، حالا ممكن است بعضي ها هم گرسنه نشوند اما روزه به طور طبيعي ضعف مي آورد، خصوصاً اگر انسان اهل كار زياد باشد. اما اينها مجوز روزه خواري نيست. ضعف اگر در حدي باشد كه نشود آن را تحمل كرد و واقعاً فوق طاقت فرد باشد، حالا فرقي هم نمي كند كه او خوشگذران باشد يا اينكه نه سختكوش و مقاوم باشد، در اين صورت اگر به اين حد رسيده است كه نمي تواند روزه را تحمل كند، مي تواند روزه را افطار كند و بعداً قضاي آن را به جا آورد.
آيا اگر كسي در غير ماه رمضان كه قضاي روزه ماه رمضان را گرفته بعدازظهر عمداً افطار كند، كفاره اش همان كفاره ماه رمضان است؟
از اذان ظهر به بعد شخص مجاز نيست روزه قضاي ماه رمضان را افطار كند و اگر عمداً روزه را بخورد، گناه كرده است مگر اينكه عذري داشته باشد. به هر حال بايد قضاي روزه را بعداً به جا بياورد و اگر بدون عذر و عمداً افطار كرده باشد، كفاره هم دارد، ولي كفاره اش كفاره افطار عمدي ماه رمضان نيست؛ بلكه بايد ۱۰ مسكين را اطعام كند يا سه روز روزه بگيرد.
از روي جهل كاري انجام داده ام كه روزه ام باطل شده است. كفاره روزه من چيست؟
يك وقت است فرد واقعاً نمي داند و اصلاً به ذهنش هم نيامده اين كار او روزه را باطل مي كند يا اينكه در جايي بوده كه موقعيتي نداشته كه ياد بگيرد و اصطلاحاً غافل بوده و نمي توانسته ياد بگيرد، جاهل قاصر است. اگر واقعاً اين گونه بوده، روزه اش قضا دارد و كفاره ندارد.
اما اگر اجمالاً مي دانسته يا به ذهنش مي آمده شايد اين كار او روزه را باطل مي كند ولي كوتاهي كرده، در اين صورت هم قضا و هم كفاره واجب است.
اگر فردي عمداً روزه خود را با غير از خوردن و آشاميدن باطل كرده باشد، وظيفه او چيست؟
اگر فردي عمداً روزه اش را باطل كرده باشد، بايد قضاي آن روز را به جا آورد و كفاره هم بپردازد. كفاره اش هم دو ماه روزه پي در پي است يعني ۶۰ روز روزه يا به ۶۰ فقير به هر كدام يك وعده غذا بدهد.
اين جانب امسال داوطلب آزمون كارشناسي ارشد هستم و اين آزمون برايم بسيار حياتي است و در ماه مبارك رمضان وقتي روزه مي گيرم نمي توانم مطالعه داشته باشم؛ آيا مي توانم امسال روزه نگيرم و بعداً قضاي آن را بگيرم؟
امتحان و درس و بحث مجوز روزه خواري نيست ولي دو كار مي توانيد انجام دهيد: يكي اينكه قبل از ظهر به مسافرت برويد، يعني حداقل ۲۵ كيلومتر مسافت را از شهر خود به قصد يك سفر شخصي دور شويد و طي كنيد، آنجا افطار كنيد و برگرديد. راه ديگر اينكه روزه بگيريد و به درس و مطالعه بپردازيد، اگر واقعاً در بين روز ضعف بر شما غالب شد كه ديگر واقعاً قابل تحمل نبود يا سخت بود و مشقت داشت، افطار كنيد و بعداً قضايش را به جا آوريد. اما به صرف اينكه كسي درس دارد يا آزمون كارشناسي ارشد دارد، بخواهد روزه اش را نگيرد، اين كار گناه است و روزه ها هم قضا دارد و هم كفاره.
آيا استنشاق آب در بيني مبطل روزه است؟
با توجه به اينكه احتمال ورود كمي آب به حلق وجود دارد، استنشاق روزه را باطل نمي كند ولي اگر استنشاق كند و مي داند آب فرو مي رود يا اگر عمداً فرو برد روزه اش باطل است. اگر بي جهت آب در بيني يا دهان داخل كند و بي اختيار فرو رود احتياط اين است كه قضاي روزه را به جا آورد.
حكم چرخاندن آب در دهان چيست؟
چرخاندن آب در دهان در صورتي كه آن را بيرون بريزد و چيزي نماند اشكال ندارد. مثلاً فرد دهانش خشك يا تلخ است، آب در دهان مي چرخاند كه از اين وضعيت تلخي و خشكي راحت شود، اين كار او اشكالي ندارد. او چيزي هم نخورده و روزه اش باطل نيست. اما يك وقت است كه بي جهت آب در دهان كرده و بي اختيار آن آب فرو مي رود، در اين صورت اين كار او كراهت دارد و اگر آب فرو رفت، احتياط اين است كه قضاي روزه را به جا آورد.